Bron: Analyse - David Verstockt fos-socsol, Fos-focsol en dewereldmorgen.be 13 oktober 2020 ~~~
Bolivia zit in woelig vaarwater. De verkiezingen van 18 oktober waren al verschillende keren uitgesteld en vinden plaats in het midden van een heftige coronacrisis. Is de staatsgreep en bijhorende repressie al voldoende verteerd? David Verstockt, die de FOS-werking in Bolivia opvolgt, maakt een analyse.
“Mag ik jou citeren?”. Iedereen die ik sprak kreeg op het einde van het gesprek dezelfde vraag voorgeschoteld. Democratie is het georganiseerde meningsverschil luidt het adagium, maar wat als dat meningsverschil vriendschappen en families verscheurt en steeds eindigt in scheldpartijen of erger? Dan worden mensen liever niet meer geciteerd.
Deze analyse is niet louter een beschouwing van de aanstaande Boliviaanse verkiezingen van 18 oktober 2020, het is een dramatisch politiek portret van een uitermate verdeeld land.
De peilingen
Eerst de cijfers, de laatste drie peilingen tonen hetzelfde electorale panorama als in 2019. De partij van ex-president Evo Morales staat los op kop. De score van de Movimiento Al Socialismo (MAS – ‘beweging naar het socialisme’) met presidentskandidaat Luis Arce, gaat van 34 (IPSOS) tot 44,4 procent (CELAG). Achtervolger Carlos Mesa met zijn Comunidad Ciudadana (‘burgergemeenschap’) hinkt achterop met een verschil dat net onder of net boven de 10 procent ligt.
Dit is relevant omdat volgens de Boliviaanse kieswet een overwinning in eerste ronde mogelijk is met 40 procent van de stemmen en 10 procent voorsprong op de tweede. Als derde volgt extreem conservatief Fernando Camacho met zo’n 15 procent van de stemmen. Met zijn partij Creemos (´wij geloven´) leidt hij de polls in agrohoofdstad Santa Cruz. Als een soort light-versie van Braziliaans president Bolsonaro verpersoonlijkt hij de rabiate anti-MAS-stem.
Alle peilingen meten de nationale stemvoorkeur. Bolivianen in het buitenland zullen echter ook hun stem uitbrengen: zij zijn goed voor zo’n 3 procent van het electoraat. En die 3 procent, voornamelijk in buurland Argentinië, gaat historisch gezien resoluut voor de MAS. Met de buitenlandse stem lijkt de MAS op weg naar een overwinning in de eerste ronde.
De verschillen met 2019 zijn ver te zoeken. Het lijkt wel een status-quo. Nochtans doorstond het Andesland afgelopen jaar de grootste politieke, sociale en economische crisis in decennia.
“De eenvoudige waarheid is dat er in dit land geen ander politiek project bestaat dat de belangen van de meerderheid verdedigt”, zegt Guadelupe Pérez van feministisch collectief Colectivo Rebeldía.
“In 2020 kwamen velen tot de vaststelling dat de andere partijen geen reëel alternatief zijn. Bovendien, en dat begrijpen velen nog steeds niet, de MAS is geen traditionele politieke partij. Dus de ouderwetse logica dat na jaren bestuur er sleet zit op de partij en zijn stempotentieel gaat minder op voor de MAS.”
“En versta me niet verkeerd, dit heeft zowel positieve als negatieve kanten. De MAS was en is nog steeds de partij van de armere, rurale klasse. Historisch gemarginaliseerde groepen, de rurale en inheemse bevolking maar ook de arme stedelingen uit de periferie, hadden nooit een partij in wie ze zich herkenden.”
“Ze zagen hun belangen nooit of te nimmer vertegenwoordigd. En met de opkomst van de MAS veranderde dit. De MAS werd hún partij. Ze identificeren er zich mee. Wanneer vandaag wordt opgeroepen om de MAS van de kieslijsten te schrappen, dan voelen deze mensen zich gepakt. De MAS schorsen zou gelijk staan aan het opnieuw ontkennen van die historisch gemarginaliseerde groepen. De symboliek is alles”, gaat Pérez verder.
Fraude in het post-truth tijdperk
“Uiteraard was er geen sprake van fraude vorig jaar”, zei MAS-kandidaat Arce recent in een interview met televisiekanaal Red Uno. De andere presidentskandidaten waren het tijdens het presidentsdebat dan weer roerend eens dat er wel degelijk electorale fraude plaatsvond. De aanloop naar de verkiezingen van 2020 wordt opnieuw beheerst door het fraude-narratief. De geschiedenis lijkt zich te herhalen.
De recente peilingen bevestigen wat drie internationale onderzoeken in 2020 reeds aantoonden. De grote fraudeclaim, lont aan het kruitvat eind oktober en begin november 2019, was een lege doos. In de aanloop naar de verkiezingen van 2019 focuste het narratief van de MAS-oppositie op ´fraude´. Dit discours sloeg aan.
Niet alleen de politieke oppositie maar ook grote groepen in de bevolking, van meer conservatieve tot links-groene stemmers, stapten mee in deze framing en geloofden steevast dat er op grote schaal gesjoemeld zou worden. Ook internationaal kreeg het discours weerklank. Het maakte elk resultaat van de verkiezingen van 2019 bij voorbaat illegitiem en dit was, zo blijkt nu, de katalysator om de gewenste ´verandering´ teweeg te brengen.
Internationale organisaties waren in november 2019 terughoudend om de staatsgreep volmondig aan te klagen uit angst om frauduleuze verkiezingen te verdedigen. Vandaag bestaat er wel degelijk een internationale consensus over verschillende elementen van de staatsgreep van 2019: er was geen sprake van grootschalige fraude enerzijds, en mensenrechten werden brutaal met de voeten getreden anderzijds.
Toch gelooft een substantieel deel van de Boliviaanse bevolking vandaag nog steeds dat er fraude in het spel was. “Die buitenlanders weten er niets van”, klinkt het nu op sociale media. Het post-truth tijdperk is ook een issue in Bolivia.
“Het is ongelooflijk maar waar. Internationaal mag er dan wel een consensus bestaan, een bepaald deel van de Boliviaanse bevolking weigert met klem te erkennen dat er geen fraude in het spel was, alle onderzoek ten spijt. De haat tegenover de MAS en het woord ´socialisme´ zit zo diep dat elke toegeving, elke erkenning van fout onmogelijk is. Dat zou voor dat deel van de bevolking betekenen dat je zowaar een Evo-aanhanger bent. En dat is gewoonweg onmogelijk”, zegt Emira Imaña, coördinatrice van gezondheidsnetwerk Alames (Asociación Latinoamericana de Medicina Social = Latijns-Amerikaanse Vereniging voor Sociale Geneeskunde).
Net zoals in 2018 en 2019 in Bolivia zet ook Trump vandaag in op het fraude-narratief, een gevaarlijk spel in diep gepolariseerde samenlevingen zoals de Amerikaanse, omdat het elk resultaat dreigt te ondermijnen. De Democraten zijn maar beter op hun hoede.
Politieke vervolging
De staatsgreep en politieke ommekeer hadden niet het gewenste resultaat. Toen de eerste peilingen en kiesonderzoeken werden gepubliceerd, bleek de MAS nog steeds aan de leiding te staan. De zogenaamde ´Revolutie van de Pititas´. Pititas (Persona Irresponsable Títere Incompetente Traicionera Asesina = onverantwoordelijk incompetente persoon – marionet verrader moordenaar, nvdr) verwijst naar de hogere, urbane klassen van het land die vorig jaar het protest in de straten hebben geleid. Dat ging gepaard met 21-dagen durende manifestaties tegen de electorale fraude van de MAS.
De 14 jarige regering van de MAS werd gereduceerd tot fraude, corruptie en nepotisme, en alle aanhangers van de MAS werden deel van datzelfde nefaste regime. Met het verdwijnen van Evo Morales leek de ineenstorting van de MAS volgens sommige politieke analisten een mogelijkheid.
Deze relatief nieuwe politieke partij was immers een bonte verzameling van verschillende groeperingen met soms tegenstrijdige verwachtingen en wensen. Morales bewandelde 14 jaar lang een moeilijk evenwicht in de partij en was als het ware de lijm die de boel samenhield. Van linkse feministen, traditionele boeren, inheemse en migrantengemeenschappen, tot intellectuelen, ondernemers en zelfstandigen. De blauwe MAS-vlag dekte vele ladingen maar verloor met de staatsgreep zijn belangrijkste vlaggenzwaaier.
Maar de partij bleek in 2020 onverwachts groter dan Morales. De hoogdringende politieke vernieuwing kwam plots in een stroomversnelling en de partij herbronde aan de basis. Senaatsvoorzitter Eva Copa, een jonge Aymara vrouw uit grootstad El Alto, is één van die sterke figuren die het roer overnam. De politieke shocktherapie van 2019 leek de partij goed te doen, de kloof tussen de partij en de basis leek opnieuw overbrugbaar.
Dat de basis van de MAS trouw bleef aan de partij deed interim-presidente Áñez een versnelling hoger schakelen. Tal van MAS-politici werden voor de rechter gedaagd. Human Rights Watch sprak onlangs over “de instrumentalisering van justitie” door de regering Áñez. “Tal van rechters en openbare aanklagers werden onder druk gezet om personen verbonden met de MAS te vervolgen. Meer dan 150 personen werden op die manier aangeklaagd voor terrorisme en opruiing.”
Ook presidentskandidaat Arce werd aangeklaagd voor de ´irreguliere aankoop van software´ toen hij nog minister van Economie was enkele jaren geleden, alsook loopt er nu een onderzoek naar ´verdachte financiële handelingen´ van Arce en zijn vrouw. Op 5 oktober werd de MAS pas verzekerd van deelname aan de verkiezingen nadat de partij via gerechtelijke weg zijn rechtspersoonlijkheid dreigde te verliezen.
Morales werd dan weer aangeklaagd voor terrorisme. Maar ook anderen moesten het ontgelden. Zo werd Algemeen Secretaris van de vakbondscentrale COB (Central Obrero Boliviana = Boliviaanse arbeiderscentrale) aangeklaagd voor ´geweld tegen de staat´. Er liepen gerechtelijke onderzoeken naar topambtenaren van telefoonmaatschappij ENTEL en Mi Teleférico, activisten werden opgepakt voor verhitte sociale media-accounts, en meerdere journalisten werden opgesloten.
Dat de basis van de MAS trouw bleef aan de partij, deed interim-presidente Áñez een versnelling hoger schakelen. Tal van MAS-politici zijn aangeklaagd.
Rechters die hebben gepleit voor strafverlichting of huisarrest voor veroordeelde MAS-politici werden bedreigd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en gearresteerd. Arturo Murillo, die het ministerie onder zijn vleugels nam, sprak geregeld over “heksenjachten” tegen handlangers van Morales en eiste “een uitzuivering” van het Openbaar Ministerie. Naast die zogenaamde lawfare1 kregen politieke leiders van de socialistische partij ook te maken met lastercampagnes.
Donkere wolken pakken samen
Boliviaans columnist Fernando Molina noemt de sfeer in Bolivia “toxisch”. “Het voelt aan als begin jaren 2000, toen Evo Morales zich kandidaat stelde voor het presidentschap. Ook toen was er een soort visceraal racisme. Het taalgebruik op straat en sociale media is vandaag opnieuw extreem racistisch”, getuigt een voormalig Algemeen Secretaris van vakbondsfederatie van huishoudwerksters FENATRAHOB (Federación Nacional de Trabajadoras del Hogar de Bolivia = Nationale Federatie van Huishoudwerksters van Bolivia). “Ik vrees voor de verkiezingen”, zegt ze. “Een overwinning van de MAS zal niet aanvaard worden. Tegelijkertijd is het krediet van deze interim-regering meer dan op. Ik vrees voor het ergste.”
De aanloop naar de verkiezingen voorspelt niets goeds. “Het leger staat klaar”, liet minister van Defensie Luis López de eerste week van oktober weten tijdens een eerbetoon voor de militairen die Che Guevara gevangen namen2. “De geschiedenis herhaalt zich, het Boliviaanse volk heeft een tiran weggejaagd, Bolivia zal [aanstaande 18 oktober] kiezen tussen de socialistische dictatuur of diegenen die militaire helden willen eren.”
Bolivia heeft verkiezingen nodig om uit de impasse te geraken, maar het gif van de extreme polarisering heeft zich wijd verspreid. Geweld na de verkiezingen lijkt bijna een zekerheid. Adem inhouden.
Analyse: Verkiezingen in Bolivia, een land verscheurd door repressie en fake news werd overgenomen van fos.ngo, verschenen op 13 oktober 2020. Zie ook vorige analyses van de situatie in Bolivia door David Verstockt in Verkiezingen Bolivia herhaling staatsgreep vorig jaar, of niet? en in VS-Senaat vreest herhaling scenario 2019 bij nieuwe verkiezingen Bolivia.
Notes:
1 Lawfare is een woordspeling op ‘warfare’ (oorlogsvoering). Het beduidt het misbruik van wetten en gerechtssystemen voor politieke machtsdoeleinden tegen politieke tegenstanders, om hun tijd en energie te verspillen aan ellenlange procedures, om hun imago via eigen media te besmeuren en eventueel, indien mogelijk, hen politiek uit te schakelen, op basis van het argument dat zij wegens een aan de gang zijnde procesgang of een veroordeling niet mogen deelnemen aan verkiezingen. Geuite beschuldigingen worden daarbij meestal gefabriceerd. Dikwijls winnen de slachtoffers jaren later alsnog hun zaak, maar ondertussen is hun politiek imago zwaar beschadigd en verloren zij door hun afwezigheid bij verkiezingen hun politieke macht, wat de echte bedoeling van de procesgang is – met medewerking van medeplichtige rechters (nvdr).
2 Op 8 oktober 1967 nam het Boliviaanse leger Che Guevara en zijn medestanders gevangen in zijn schuilplaats in de bergen na een maandenlange klopjacht. De volgende morgen werd hij zonder vorm van proces geëxecuteerd (nvdr).
Creative Commons